هر آنچه در مورد چله کشی نیاز
هست بدانیم
چله کشی: عمل قراردادن و کشیدن نخ های تار بر روی سردار و زیر دار را
اصطلاحا چله کشی می گویند.
مهمترین مرحله قبل از بافت هر فرشی عملیات چله کشی آن است.
وسایل و ابزار های لازم برای چله کشی:
دار قالیبافی، نقشه قالی، نخ چله، سیخ پود کشی، متر، مداد یا ماژیک، میخ
و چکش و آچار. اکثر این وسایل و ابزارها در بافت فرش بکار می رود و کاربرد یکسانی
دارند.
نخ چله: نخ چله مجموعه نخ هایی است که به صورت موازی در جهت عمودی دار قالیبافی با
کشش یکسان به دور تیرکهای سردار و زیردار دستگاه قرار می گیرد. نخ چله از لحاظ قطر،
تعداد لا باید تابع نقشه فرش باشد تا فرش مورد نظر بدون هر گونه عیب و نقصی تولید
شود. معمولا جنس نخ چله از پنبه و پشم استفاده می شود و به ندرت از ابریشم به عنوان
چله استفاده می کنند.
نکاتی که قبل از چله کشی باید به آن توجه کنیم
1.دار قالیبافی باید استحکام کافی داشته باشد چون هر رشته تار نخ معادل
یک تا سه کیلو گرم فشار روی دار وارد می سازد. بنابراین اجزاء تشکیل دهنده دستگاه
می بایست از قدرت کافی برخوردار باشد تا در زمان اجرای کار دچار شکنندگی نشود.
2.محاسبه تعداد نخ های تار در هر مرحله با توجه به نقشه فرش بسته می شود (رجشمار
فرش) تعیین می گردد.
3.عرض و طول فرش براساس نقشه محاسبه می شود. در چله کشی نیز تعداد تارهای چله با
توجه به نقشه فرش تعیین می گردد.
4. نخ چله کشی متناسب با طرح و نقشه از لحاظ جنس و نمره و لا تهیه می شود.
5. دار از لحاظ استقرار آن و نحوه قرار گرفتن چوبهای سردار و زیردار با راست رو و
چپ رو و سایر قطعات آن کاملا بر هم منطبق و به اصطلاح برهم بنشینند.
نکاتی که در حین چله کشی باید در نظر داشت
1.کشش تارها در تمام مدت چله کشی باید یکنواخت باشد.
2. نخ چله از لحاظ جنس، قطر، لا، کشش و استقامت در تمام مدت چله کشی نباید تغییر
کند.
3. توزیع نخ چله از لحاظ نخ های سردار و زیردار یکنواخت صورت گیرد.
4. توزیع تار در دو نیمه راست و چپ سردار و زیردار به یک اندازه باشد تا فشار نخ ها
روی دستگاه یکسان توزیع گردد.
5. فاصله نخ چله در فرش ها با بافت های مختلف، یکسان به عمل آید.
عملیات چله کشی و انواع آن
همانطور که گفته شد مهمترین مرحله قبل از بافت فرش مرحله چله کشی آن می
باشد که این عملیات معمولا به دو روش ترکی یا فارسی انجام می شود.
چله کشی نامتقارن ( فارسی) : چله کشی فارسی در مناطقی که فرش ها به صورت فارسی باف
تهیه می شوند بیشتر کاربرد دارد. در چله کشی در این روش روی دستگاه قالیبافی انجام
نمی گیرد. این چله کشی در ابتدا روی زمین آماده و تهیه می شود سپس به روی دار قالی
انتقال داده می شود. نحوه چله کشی به این صورت است که ابتدا سه میله به طول تقریبا
یک متر و قطر سه سانتی متر روی زمین به نحوی کوبیده می شود که میله اول و سوم در یک
جهت و امتداد باشد. نکته مهم این است که برای سهولت انجام چله کشی میله دوم نباید
در امتداد میله اول و سوم باشد. فاصله بین میله اول و دوم تقریبا بین 40 تا 80
سانتی متر و فاصله میله دوم و سوم به اندازه طول قالی باید تعیین گردد. بطور معمول
در این نوع چله کشی نخ چله حدودا یک متر اضافه می گیرند به این دلیل که چله ها کمی
آزادتر قرار بگیرد تا هنگام پود کشی دست بافنده به راحتی در میان چله ها حرکت کند.
همچنین این مقدار اضافه نخ برای طول ریشه ها در دو طرف قالی در نظر گرفته می شود.
پس از آماده شدن میله ها چله کشی به این صورت است که ابتدا گلوله نخ را به دور میله
اول گره می زنیم، بطوریکه نخ به میله اول محکم شود و نخ را از زیر میله دوم رد می
کنند سپس نخ را از میل سوم به صورت کاملا کشیده رد می کنیم. در این مرحله از زیر
میله سوم سر نخ را بیرون آورده و به نقطه اول بر می گردانیم و نهایتا نخ را از روی
میله دوم و زیر میله اول رد می کنند. اگر مراحل چله کشی به درستی صورت گیرد نهایتا
نخ های بین میله اول و دوم به صورت ضربدری ( شکل عدد 8 انگلیسی) نمایان می شود.
چله کشی متقارن ( ترکی): در ابتدا دو رشته نخ ضخیم از جنس پودی که از قبل مهیا شده
به صورت دو لا فراهم کرده در مرحله بعد یکی از این دو رشته نخ را که اصطلاحا به آن
نخ مهار یا زوار و نخ زهوار گفته می شود به فاصله بیست سانتی متر بالای زیردار از
یک سر به چپ رو و از سمت دیگر به راست رو گره می زنیم و رشته نخ دوم را به فاصله
بیست سانتی متر از نخ اول به دو سر تیرکهای عمودی می بندیم در این نوع چله کشی به
دو نفر نیاز است تا کار با دقت لازم و با کیفیت انجام شود و با توجه به این که
تعداد شیرازه ها فرد یا زوج باشد، نخ چله را از رو یا زیر زهوارها رد می کنند.
در مرحله بعدی نخ چله که از قبل به شکل گلوله جمع شده توسط نفر اول از رو یا زیر رد
شده و به دست نفر دوم داده می شود تا او نیز بعد از رد کردن نخ چله از محل علامت
گذاری شده آن را به دست نفر اول برساند . این عملیات آنقدر تکرار می شود تا عملیات
چله کشی در تمام دار به صورت مساوی و یکنواخت انجام گیرد. اگر مرحله چله کشی به
درستی انجام بگیرد در نهایت چله ها در فاصله بین زهوارها حالت ضربدری پیدا خواهند
کرد. در قدم بعدی در این عملیات چوب مهار را به جای نخ اول جایگزین می کنیم.
در چله کشی به سبک متقارن باید به نکات زیر توجه کنید
1.چله کشی به سبک متقارن حتی الامکان در یک روز و توسط دو نفر به طور ثابت انجام
شود
2. تارها به گونه ای توزیع گردد که در دو نیمه راست و چپ زیردار و سردار به یک
اندازه باشد تا فشار آنها در دو طرف دستگاه تقسیم شود.
3. کشش تارها در تمام مدت چله کشی باید یکسان باشد.
4. فاصله نخ های چله در روی سردار با احتساب دو میلی متر فضای ایجاد شده بطور یکسان
و در قسمت زیردار در واحدهای علامت گذاری شده 7 سانتی بطور یکسان رعایت شود.
5. در زمان چله کشی باید دقت بسیار به عمل آید تا نخ های چله روی هم قرار نگیرند.
6. نخ چله به مقدار کافی از یک جنس تهیه گردد در صورتیکه نخ چله پیش از پایان یافتن
کار چله کشی تمام شد، باید مطابق نخ اول از حیث نمره، تعداد، لا و استحکام انتخاب
شود در غیر این صورت دو نخ با هم تفاوت خواهند داشت.
مقایسه چله کشی فارسی و ترکی
از ویژگی های مثبت چله کشی ترکی نسبت به چله کشی فارسی می توان به آسانتر بودن ،
پایین کشی و تسلط بیشتر بافنده در کار اشاره کرد ، همچنین می توان گفت نظم و تمیزی
در این روش بیشتر است.
معایب چله کشی ترکی : از مهمترین معایب این دسته از چله کشی می توان به نبودن کوجی
و زدن تسمه در کناره فرش اشاره کرد که میتواند منجر به کج شدن قالی و جدا شدن
شیرازه شود ، این مشکل علاوه بر کم کردن کیفیت کار سبب پایین آمدن دوام فرش نیز
خواهد شد.
ویژگی چله کشی فارسی به چله کشی ترکی در این است که به دلیل وجود چوب کوجی در این
نوع چله ها قالی کج نمی شود. همچنین ثابت بودن تنظیم چله در زیردار و سردار ، امکان
بافت قالی با طول زیاد را به جود می آورد.
معایب چله کشی فارسی : از مهمترین معایبی که می توان به آن اشاره کرد تسلط کمتر
بافنده روی کار است و همچنین دشوار بودن پایین کشی قالی و احتمال پارگی قالی بر اثر
دوخت زدن در موقع پایین کشی میباشد.
چله کشی تلفیقی: برای بهبود کار برای بافندگان روش دیگری برای چله کشی ابداع شده
است به نام چله کشی تلفیقی ، در این روش تقریبا تمام مزایای چله کشی فارسی و ترکی
را دارد و کار را برای بافنده راحتر می کند. در این روش از دار ترکی استفاده می
شود اما چله را به روش فارسی و با کمی تفاوت بر روی زمین تهیه می کنند، به این
صورت که به جای میله ی اول و سوم ، از لوله‌هایی فلزی با عرضی هم اندازه ی عرض چله
و به قطر ۲ سانت استفاده می‌شود، باقی عملیات مانند چله‌کشی فارسی انجام می‌شود و
در نهایت نیز چله به روی دار ترکی انتقال داده می‌شود.
