سربندی و انواع آن

نوعی دوخت است که به منظور بستن دو سر ابتدایی و انتهایی فرش و جلوگیری از ریزش گره ها در انواع زیراندازها بر روی ریشه های آن اجرا می شود. این عمل باعث افزایش استحکام دو سر بافته و همچنین زیبا شدن ظاهری آن می شود. انواع سربندی شامل :
1.دو گره
2.دو گره پنجره ای
3. زنجیره
4. گره نخودی
5. قایق دو رنگ
6. قایق تک رنگ
1.دو گره :
از معمول ترین و مستحکم ترین نوع سربندی ، دو گره است که برای انواع دست بافته ها مورد استفاده قرار می گیرد. روش کار به این صورت است که بعد از مرتب کردن ریشه ها بنا به رجشمار قالی و ظرافت ریشه ها تعدادی از تارهای ریشه را دسته می کنیم. ابتدا سر نخ را در کنار اولین دسته ی چله قرار داده وبا دست نگه می داریم. پس از آن نخ دو گره را بر روی انگشتان دست مقابل حلقه کرده ( انگشت سبابه و سوم ) سپس دسته ی چله ها را از داخل حلقه ی ایجاد شده، با دست مقابل عبور می دهیم. حلقه را به انتهای دسته ی چله هدایت کرده و نخ را می کشیم تا کاملا حلقه ی ایجاد شده سفت شود و دوباره این عملیات را روی همان دسته چله تکرار می کنیم تا دو گره کامل شود. در طی این عملیات پشت فرش به سمت مرمتگر قرار دارد و ثابت بودن کشش نخ در دست مرمتگر در حین عملیات و تعداد متناسب ریشه در هر دسته در زیبایی و یکسان قرار دادن دو گره موثر است. برای این نوع سربندی معمولا از نخ پنبه ای محکم و کم تاب استفاده می شود.
.2 دو گره پنجره ای :
این نوع سربندی علاوه بر خواص دیگر سربندی ها جنبه تزئینی نیز دارد و معمولا به علت اجرای سخت و زمان بر این نوع سربندی بر روی زیراندازهایی اجرا می شود که از لحاظ بهاء و ارزش مادی دارای جایگاه خاصی باشند. روش عمل این نو سربندی مثل اجرای دو گره است که پس از اجرای دو گره در دو سر ابتدا و انتهای قالی یا زیر انداز بار دیگر عملیات دو گره را انجام دهید. با این تفاوت که آن دسته از ریشه ها را که بار اول دو گره بر روی آن انجام داده اید را به دو قسمت تقسیم کنید و هر نیمه را با نیمه ی دسته بعدی به صورت یک دسته گرفته و این بار دو گره را برروی این دسته از ریشه ها اجرا کنید و این کار را در سرتا سر ریشه ها انجام دهید.
3. زنجیره :
زنجیره نوع دیگری از انواع سربندی است که به وسیله قلاب ایلمک اجرا می شود. پس از گره زدن نخ زنجیره به اولین دسته ی چله امتداد نخ را در زیر ریشه ها قرار دهید. سپس با استفاده از قلاب ایلمک نخ را از پشت دسته ی اول چله بیرون آورده تا به صورت حلقه در آید. سپس امتداد نخ را از داخل این حلقه به وسیله قلاب بیرون کشیده تا حلقه ای برای عبور مجدد نخ از حد فاصل دسته ی چله های دوم و سوم ایجاد شود و به همین ترتیب عملیات را ادامه می دهیم. از معایب این نوع دوخت آن است که حلقه ها پشت سر هم با کشیدن امتداد نخ، زنجیره ها باز می شوند و دوخت شکافته می شود.
.4گره نخودی :
ابتدا تعداد تارهای چله ی مورد نظر خود را به دلخواه انتخاب کرده و در دست راست خود نگاه دارید. سپس انگشت شصت دست چپ خود را روی ریشه ی در انتهای آن قرار داده و به وسیله انگشت اشاره و سبابه همان دست ریشه را حول انگشت شصت خود بپیچانید. سپس انگشت شصت را از محل خود خارج کنید به صورتی که ریشه به دور دو انگشت حلقه شود. سپس سرریشه را بین دو انگشت خود قرار داده، از میان حلقه خارج کنید و به وسیله ی دست دیگر گره را به انتهای ریشه هدایت کنید و آن را کشیده و سفت کنید. از معایب این گروه از سربندی می توان به برجسته شدن سرریشه ها و از بین رفتن سریعتر ریشه ها براثر پاخوری اشاره کرد.
.5 قایق دو رنگ :
نوعی سربند تزئینی است که به وسیله سوزن بر روی ریشه ها اجرا می شود و برای تکمیل کار باید از سربندهای دیگر جهت ثابت کردن و افزایش استحکام آن استفاده کرد. همانطور که از نام آن مشخص است عموما با دو رنگ خامه متفاوت اجرا می شود که محل آن معمولا در ابتدای گلیم باف و یا قبل از دو گره است. در این روش پشت فرش به سمت مرمتگر است و پس از مرتب کردن ریشه ها خامه مورد نظر را از سوزن متناسب با ظرافت فرش عبور می دهیم. یکی از سوزن ها را انتخاب کرده و به صورت زیر و رو از دسته چله عبور دهید و انتهای آن را کمی آزاد گذارید و سوزن دوم را آماده کرده و از بین دسته چله هایی که سوزن اول از زیر و روی آنها عبور کرده به صورتی عبور دهید که مسیر حرکت سوزن دوم عکس حرکت سوزن اول باشد. حرکت سوزن دوم به صورتی است که خامه دوم کاملا به دور خامه اول بپیچد. این عملیات باید به صورت مقطعی اجرا شود تا امکان کشیدن خامه وجود داشته باشد. کشیدن مقطعی خامه الزامی است چرا که در غیر اینصورت خامه ها کاملا بر روی یکدیگر می پیچند و در انتهای کار خامه ها را به صورت گیس باف می بافند و در نهایت از دیگر سربندی ها برای ثابت نگه داشتن عملیات دوخت قایق دو رنگ استفاده می کنیم.

.6قایق تک رنگ :
معمولا این نوع سربندی جهت بازسازی نمای گره ها در دو سر ابتدایی و انتهایی فرش استفاده می شود که دچار ریزش گره شده و در عین حال چله ها تحمل کشش و یا به اصطلاح بر روی دار بردن را ندارد. روش کار به این صورت است که دسته دوتایی از چله ها، خامه را مانند اولین مرحله ی زدن دو گره برروی دسته چله می پیچیم. یکبار پیچیدن خامه بر روی دسته چله، جهت بازسازی نمای گره کافیست. این مراحل را تا تکمیل ناحیه ی آسیب دیده به میزان نیاز ادامه می دهیم. پس از پایان عملیات نمای پشتی گره کاملا بازسازی می شود. برای شبیه سازی نمای گره ها در روی فرش با کیله بر روی قایق اجرا شده می کشیم تا مقداری از پرزهای آن خارج شده و سطح آن مانند سطح رویی فرش حالت پرزدار به خود بگیرد.