..
روزگار هنر – صنعت فرش دستباف در عصر قاجاربه
فرش بافی ایران در اواسط حکومت قاجاریه، تغییر و تحولات بنیادی را از دیدگاه هنری و اقتصادی به نظاره نشست. سرمایه گذاران خارجی در آغاز ورود خود به حوزه ی فرش دستباف در کار خرید و صادرات فرش های کهنه و نو وارد شدند.
به گزارش روابط عمومی مرکز ملی فرش ایران، در طول دهه‌ی ۱۸۵۰/ تقریباً ۱۲۷۰ بافت و تولید قالی ایرانی در حال رکود بود. در حقیقت در شرایط آشفته‌ی سال‌های سلطنت رژیم قاجار، دربار دستور داد تا قصرها را با فرش‌های بافت کرمان مفروش کنند اما حمایت دربار قاجار تنها درصدی از حمایتی بود که در زمان صفویه از صنعت قالی صورت می‌گرفت.
در آن زمان فرش‌های ایرانی در نمایشگاه‌های بزرگ بین‌المللی اروپا و آمریکای شمالی به نمایش درآمد که این کار روند مسائل را تغییر داد. موج عظیم تقاضای صدور فرش از جانب خارجیان، ارزش صادرات فرش را به بیش از دو برابر یعنی از بیست و پنج هزار دلار در سال ۱۸۷۳ / ۱۲۹۰ به شصت و پنج هزار دلار در شش سال بعد افزایش داد.
در اواخر قرن سیزدهم تجارتخانه‌های اروپایی و آمریکایی که در امر فرش فعالیت داشتند، جهت تامین فرش موردنیاز بازارهای خود شعباتی را در مراکز قالی بافی ایران تاسیس کردند. کارگزاران این شرکت‌ها پشم‌های رنگ‌شده را همراه با نقشه‌های مطلوب خود در اختیار بافندگان قرار داده و سفارش بافت فرش را با عقد قراردادهایی به آنان می‌دادند. ادواردز معتقد است که احیای قالی‌بافی نوین در ایران از سال ۱۸۸۵ آغاز شد. او به کتابی از «ای. استبینگ» با عنوان «قالی مقدس مسجد اردبیل» که در سال ۱۸۹۲ در لندن به چاپ رسیده اشاره می‌کند.
کمپانی‌های اروپایی علاوه بر ارسال نمایندگان ویژه خود، دست اندرکار توسعه‌ی طرح‌ها و کارگاه‌های بافندگی نیز شدند. زیگلر (Ziegler) از منچستر و هاتز (Hotz) از لندن عهده‌دار افزایش تعداد دار‌های بافندگی قالی در سلطان‌آباد گردیده و تعداد آنها را از چهل عدد در سال ۱۸۷۴/ ۱۲۲۱به هزار و دویست عدد در سال ۱۸۹۴ / ۱۳۱۲ رساندند. این در حالی بود که یک سرمایه‌گذار روسی در تبریز ، هزار و پانصد نفر را به کار گماشت. تا آخر قرن، فقط در اصفهان حدود سی‌هزار دار قالی متعلق به کارگاه زیگلر معروف به فورت (The Fort) و با مساحتی حدود سی و پنج هزار متر مربع وجود داشت.
در مورد تاریخچه شرکت زیگلر آمده است که در سال ۱۸۷۵ میلادی تهیه فرآورده‌های صادراتی در اراک (سلطان‌آباد آن زمان) توسط بازرگانان تبریزی آغاز شد، کمتر از ۱۰ سال بعد در سال ۱۸۸۳ یک شرکت انگلیسی سوئیسی‌الاصل به نام زیگلر و شرکا از منچستر دفتری در این شهر گشودند. این دفتر از منچستر کالاهایی وارد ایران می‌کرد، مدتی بعد یکی از کارمندان شرکت زیگلر که یک آلمانی به نام اسکاراستراوس بود پیشنهاد کرد که به جای اینکه شرکت وجوه حاصل از فروش کالاها را صرف خرید سکه‌های طلا کرده و سپس آنها را از طریق روسیه از ایران خارج سازد قالی خریداری کند که بتواند در لندن آنها را به راحتی و مستقیما به پول تبدیل کند از این‌رو اشتراوس که مردی کارآمد و جسور بود، به سلطان‌آباد مراجعه کرده و نسبت به دایرکردن رنگرزخانه، استخدام طراحان و ایجاد انبار کالا اقدام کرد. دیری نپایید که حدود ۲۵۰۰ دستگاه قالی‌بافی تحت نظارت زیگلر قرار گرفت و در کنار این شرکت شرکت‌های بی‌شمار دیگری نیز از اروپا و آمریکا در این منطقه به‌راه افتاد.
