فرش دستباف
فرش واژه ای عربی است که به معنای زمین است و در زبان فارسی دارای
مفاهیمی چون گسترده شدن، زیرانداز و کفپوش می باشد. با توجه به تعریف فوق مفاهیمی
چون گلیم، نمد، زیلو، فرش ماشینی و دستباف را می توان فرش دانست. . در نتیجه
می‌توان گفت منظور از فرش دستباف ، زیراندازی است که به وسیله دست از تار و پود
بافته شده است. فرش دستبافت ایرانی به طور کلی در ۳ قالب ترنج ، خشتی و افشان بافته
شده که نوع ترنج آن از همه پرطرفدارتر است.
خصوصیات فرش دستباف
دارای تار و پود باشد
از دور و نزدیک جلوه بسیار زیبایی دارند و بسیار درخشنده هستند.
پرز این فرش‌ها باید درخشان و انعطاف‌پذیر باشد. پرز داشته باشد.
این فرش با پا خوردن ، نور و شست و شو زیبایی هایش بیشتر شده و چشم نوازی آن از دست
نمی رود مخصوصا اگر این فرش با مواد رنگزای طبیعی رنگ شده باشد.
بکار رفتن الیاف طبیعی در آن
یکی از ویژگی های متفاوت فرش دستباف نسبت به فرش ماشینی این است که این فرش به علت
مواد
طبیعی به کار رفته در آن در تابستان سرد و در زمستان گرم است اما فرش ماشینی به علت
مواد پلاستیکی دارای این خصوصیت نیست.
فرش دستباف اصطلاحات فرش
مقاط: در هر نوع فرش یا تابلو فرش، اصطلاحی به نام مقاط وجود دارد که به معنی
12000 گره می باشد. هر چه تعداد مقاط در یک فرش بیشتر باشد یعنی تعداد گره های آن
فرش بیشتر می باشد و در نتیجه زحمتی که بافنده برای بافت آن فرش کشیده بیشتر بوده و
در نتیجه قیمت فرش نیز بالاتر است.
رج : به رديف طولی و عرضی گره‌ها رج مي‌گويند.
رجشمار: به تعداد رجهای بافته شده یا گره زده شده در یک گره ذرعی رجشمار گفته می
شود. در یک تعریف دیگر، تعداد گره های بافته شده در هر 7 سانتیمتر را رجشمار می
نامند.
قبال: واحد اندازه گیری شمار ریشه های بافته شده قالی است. هر قبال معادل
15000 ریشه است که براساس آن دستمزد بافنده را پرداخت می کنند.
نخ چله: نخ چله عبارتست از مجموع نخ هایی که بطور موازی در جهت عمودی دار
قالی بافی با کشش یکسان به دور تیرکهای سردار و زیردار دستگاه قرار می گیرد.
خامه: اصطلاحاً در هنر فرشبافی به نخ پشمی مورد استفاده برای پرزهای فرش است
كه به صورت دو لا تهيه مي‌شود خامه گفته مي‌شود.
پود: رشته هایی از پشم یا نخ و یا ابریشم است که به صورت افقی از میان تارها
عبور میکند.
گره‌زدن: به تاباندن خامه‌های پشمی يا ابريشمی به دور چله‌های فرش در حين بافت گره
زدن مي‌گويند.
متريك: واحد اندازه‌گيری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در قاليبافی است. به عدد
طولی خامه پشمی يك لا بر حسب متر كه وزن آن يك گرم باشد مي‌گويند لذا هر چه عدد
متريك بيشتر بشود خامه پشمی يك لا ظريف‌تر مي‌گردد. متداولترين اعداد متريك در
خامه‌ها ۳ الی ۱۰ مي‌باشند.
ذرع: واحد اندازه‌گيری طول فرش از قديم مي‌باشد كه در مناطق فارسي‌باف معادل
۱۰۴ سانتيمتر و در مناطق كرماني‌باف ۱۰۸ سانتيمتر و در مناطق آذري‌باف ۱۱۲ سانتيمتر
است.
حاشيه: معمولاً به دو شكل باريك و پهن اطراف طرح مركزی فرش را مي‌پوشاند و
وجود يك حاشيه پهن در ميان حاشيه‌های باريك باعث مي‌شود تا تعداد آنها فرد باشد
زمینه: بخشی است در ميان فرش كه گلها و اجزا طرح بر روی آن نقش بسته‌اند و
اغلب در رنگهای لاكي، كرم و سرمه‌ای انتخاب مي‌شود.
ترنج: به بخش مركزی فرش كه معمولاً مدور يا بيضی شكل است ترنج گفته مي‌شود.
سرترنج: معمولاً در ابتدا و انتهای طرح ترنج قالبی به همراه اجزا طرح كشيده
مي‌شود كه اصطلاحاً به آنها سرترنج مي‌گويند
ابزار بافت : به وسايلی كه برای بافت فرش مورد استفاده قرار مي‌گيرند گفته
مي‌شود كه عبارتند از:
دار: به دستگاه قالیبافی برای چله کشی و بافت که از چوب یا فلز تهیه شده
باشد اصطلاحا دار گفته می شود. دارها بسته به نحوه قرار گرفتن برروی زمین به انواع
عمودی و افقی و… تقسیم می شوند.
قلاب بافت: نوعی چاقوی بافندگی محسوب می شود. از نظر ساختمان دارای سه بخش
است . دسته برای گرفتن چاقو، قسمت میانی تیغه و انتهای آن قلاب یا چنگک
شانه : شانه را به نامهای دفه، دفتین و کرکیت نیز می شناسند. شانه برای
کوبیدن پودها است.
قیچی: قیچی وسیله است که برای چیدن پرزهای اضافی حاصل از گره ها بکار می
رود، بافنده بعد از اینکه یک یا چند رج از گره ها را می بافد با کمک قیچی پرزهای
اضافی را چیده و سطح قالی را پرداخت می دهد.
سیخ پود گذاری: این وسیله برای کشیدن پود از بین تارهای چله بکار می رود.
قشو: قشو وسیله فلزی کوچک و کوتاهی است که با لبه پهن شبیه شانه ساخته می
شود. لبه آن بصورت دندانه ای و تیز است. کاربرد آن برای بیرون کشیدن پشمهای اضافی
حاصل از گره هاست.
